با توجه به تعریف بازرسی که در استاندارد ایزو ۸۴۰۲ آورده شده است، بازرسی فعالیتی است شامل اندازه گیری، آزمایش و آزمون و یا سنجش یک یا چند ویژگی مورد بازرسی و مقایسه نتایج با الزامات مشخص شده تا بتوان انطباق هرکدام از مشخصات را تعیین نمود. بطور مشابه تعریف ارزیابی انطباق که در ایزو آی ای سی راهنمای ۲ (ISO/IEC Guide 2) یا ایزو ۹۰۰۰ آورده شده است، شامل مشاهده و قضاوت که به همراه اندازه گیری، آزمون یا سنجش ذکر شده است.
همانطور که می دانید برای بازرسی کالا و انطباق با مشخصات استاندارد یا الزامات مشخص شده (در نقشه ها یا مشخصات فنی) مطمینا نیاز به اندازه گیری و آزمایش های مشخص شده می باشد.
در این مقاله سعی می شود برخی از انواع اندازه گیری ها و تجهیزات متداول در بازرسی معرفی شود. همچنین در پایان به اهمیت کالیبراسیون از نگاه بازرس پرداخته خواهد شد.
انواع اندازه گیری ها و تجهیزات اندازه گیری متداول:
۱- اندازه گیری ابعادی (طول، قطر، ضخامت، انحنا):
زمانی که در یک طرح بازرسی، اندازه گیری ابعادی مطابق استاندارد و یا نقشه های کالا الزام شود، بازرس اقدام به اندازه گیری ابعادی می نماید. این اندازه گیری شامل ابعاد کلی و در بعضی موارد ابعاد جزیی مشخص شده در نقشه می باشد. برای اندازه گیری طول با توجه به دقت مربوطه معمولا از متر نواری و برای اندازه گیری ضخامت از کولیس و اندازه گیری قطر داخلی (در لوله ها یا فلنج ها) از داخل سنج استفاده می شود.
در بعضی مواقع لازم است ضخامت در سطوح کالا نیز اندازه گیری شود. همانطور که می دانید با کولیس فقط اندازه گیری ضخامت در لبه های قطعه ممکن است لذا برای اندازه گیری ضخامت در سطوح دیگر معمولا از ضخامت سنج های آلتراسونیک استفاده می شود.
در مواردی کالا دارای انحنای خاصی است همچون عدسی (کپ یا هد) مخازن و یا قطعات خمیده شده. در چنین شرایطی لازم است که انحنای قطعه بوسیله شابلون هایی که از قبل با شعاع یا انحنای تعیین شده ساخته شده اند اندازه گیری شود.
۲-اندازه گیری ضخامت رنگ:
برای کنترل کیفیت و یا بازرسی رنگ و پوشش حتما نیاز به دستگاه های اندازه گیری ضخامت رنگ خواهید داشت. این دستگاه ها امروزه بطور متداول در پروژه های استفاده می شوند. نوع آلتراسونیک آن بسیار کاربردی می باشد.
۳- اندازه گیری میزان دما / رطوبت نسبی:
شرایط اعمال رنگ و پوشش نیاز به الزامات خاصی دارد یعنی باید دما و رطوبت هنگام عملیات رنگ آمیزی کنترل شود. ممکن است بازرس کالا در مراحل پایانی اقدام به بازرسی نماید و در این مرحله حضور نداشته باشد.
اندازه گیری دما در جوشکاری که نیاز به مراحل پیش گرمی و پس گرمی و یا کنترل دمای بین پاسی دارد نیز اهمیت پیدا می کند. ممکن است بازرس کالا در این مراحل نیز حضور نداشته باشد.
۴- اندازه گیری وزن:
بعضی مواقع اندازه گیری وزن کالا یا قطعات اهمیت ویژه ای پیدا می کند. بطور مثال در لوله ها برای اطمینان از وزن لوله مطابق استاندارد (که خود راهی برای کنترل ضخامت لوله نیز می باشد.)
همچنین گاهی تعداد قطعات قابل شمارش نیست یا شمارش آن زمان زیادی نیاز دارد و امکان اشتباه در شمارش نیز وجود دارد. خوب با شمارش تعدادی از قطعات مشابه و وزن آنها می توانید براحتی با اندازه گیری وزن کل قطعات مشابه، تعداد آنها را بدست آورید.
با توجه به نوع کالا و اندازه گیری های موردنیاز، پارامترهای زیادی برای اندازه گیری وجود دارد که در این مقول نمی گنجد. مثلا تجهیزات مکانیکی غیرثابت همچون پمپ ها، توربین ها و کمپرسورها برای سنجش دور روتور، لرزش، صدا یا نویز نیاز به تجهیزات اندازه گیری تخصصی دارند. یا تجهیزات الکتریکی یا الکترونیکی برای اندازه گیری فرکانس، ولتاژ، آمپر و پارامترهای الکتریکی نیاز به تجهیزات مناسب دارند.
آنچه که بازرس بایستی در مورد اندازه گیری بداند و توجه داشته باشد در زیر اشاره شده است:
– قبلا باید بداند چه اندازه گیری هایی مطابق با نقشه، مشخصات فنی، طرح بازرسی و استاندارد کالا موردنیاز است.
– ترجیحا هماهنگی های لازم با سازنده یا فروشنده در مورد در دسترس بودن تجهیزات اندازه گیری و کالیبراسیون آنها داشته باشد.
– قبل از استفاده از تجهیز اندازه گیری نسبت به کنترل مشخصات برچسب کالیبراسیون روی آن و برگه گواهینامه کالیبراسیون و تاریخ اعتبار آن اقدام نماید. همچنین در گزارش بازرسی به شماره گواهی کالیبراسیون و تاریخ اعتبار آن اشاره نماید.
– اطمینان حاصل نماید که تلرانس های اندازه گیری در دسترس می باشند. معمولا تلرانس های اندازه گیری در نقشه ها یا مشخصات فنی و یا استانداردها ذکر شده است. در غیر اینصورت بایستی از فروشنده (معمولا با تایید کارفرما) تلرانس ها را دریافت نماید.
– پیش از اندازه گیری نهایی، گزارشات ابعادی و اندازه گیری های سازنده را بررسی نماید. بسیاری از اوقات سازنده بدون اندازه گیری قبلی اقدام به تحویل کالا به بازرس می نماید که احتمال اشتباه خواهد بود.
– بلافاصله پس از انجام اندازه گیری، نسبت به تهیه گزارش مربوطه و امضای آن اقدام نماید. حتی در صورتی که گزارش تایپ شده نباشد. احتمال فراموشی و یا گم کردن اطلاعات وجود دارد.
– در صورتی که قطعات مشابه می باشند و قرار بر بازرسی بطور راندوم یا تصادفی دارید حتما نمونه های بازرسی انتخاب شده را در گزارش بازرسی مشخص نمایید. همچنین کلیه اندازه گیری های موردنیاز را در قطعه انتخابی انجام دهید.
– در صورت مشاهده اندازه گیری با روش اشتباه از طرف سازنده، دقت نمایید تا در دام خطای اندازه گیری نیافتید. بعضی مواقع اندازه ای که میخواهید در نقشه داده نشده است و برای بدست آوردن آن نیاز به انجام محاسبات ریاضی یا هندسی است. سعی کنید تا نقشه با ابعاد کامل از سازنده دریافت نمایید و یا در برنامه طراحی قطعه (مثل اتوکد) ابعاد موردنظر را پیدا کنید.
این مقاله حاصل تجربه اینجانب می باشد. کپی مطلب ممنوع می باشد.
محمد رضازاده – ۹ جولای ۲۰۱۵-سایت مرجع بازرسی فنی و کنترل کیفیت