با توجه به گستردگی روابط تجاری و اقتصادی ما بین کشورها در حال حاضر و تشکیل دهکده جهانی , امروزه بیش از هر زمانی , جوامع درگیر در مباحث بازرگانی بین المللی به اهمیت ارزیابی انطباق پی برده اند . ارزیابی انطباق مناسبترین راهکار برای زمانی است که لازم می باشد محصولات و خدمات و روشهای تولید و فرآیندها , بر اساس یک یک سری استانداردهای واحد , ارزیابی شوند .
سازمان جهانی ایزو در طول فعالیت خود درکنار تاسیس کمتیه های فنی تدوین استانداردهای بین المللی , کمیته هایی نیز برای مدیریت پروسه تدوین استانداردها تشکیل داده است . یکی از این کمیته ها , کمیته Casco می باشد که کمیته ارزیابی انطباق می باشد ووظیفه آن انجام اقداماتی مربوط به ارزیابی انطباق و گسترش آن می باشد .
در دنیای امروزی که شاهد تنوع بسیار بالای محصولات و خدمات در کشورهای مختلف و از طرفی دیگر تقاضای آن محصولات و خدمات در نقاط مختلف دنیا می باشد , مطمینا ارزیابی انطباق است که میتواند به عنوان یک ابزار کارآمد موجب راه اندازی یک تجارت و کسب و کارموفق بشود . با این ابزار است که یک تولیدکننده میتواند در یک بازار ناشناخته با دیگر رقیبان خود به رقابت بپردازد .
ارزیابی انطباق :
ارزیابی انطباق تبیین کننده این اطمینان است که محصولات، خدمات، فرایندها و سیستم ها ویژگی های مشخص و تعیین شده در استانداردهای مربوطه را تامین می نمایند. بدین منظور استانداردها و راهنماهای Iso/IEC , برای ارزیابی انطباق بهترین دستورالعملها را در اختیار ما میگذارد . ارزیابی انطباق یک اصطلاح فنی است که به فرآیند ارزیابی و در نهایت تایید اطلاق می شود . برای روشنتر شدن آن به ذکر یک نمونه می پردازیم .
به عنوان مثال یک شرکت تولیدی که در کشور خود دارای بازار خوبی بوده و موفق میباشد تصمیم میگیرد که در بازارهای بین المللی نیز وارد شده و با شرکتهای همتای خود به رقابت بپردازد . او برای موفق شدن در این فعالیت نیاز به این دارد که مشتریان خارجی خود را مطمین کند که محصولاتش برابر استاندارد متناضر تولید شده و دارای کیفیت یکسان با محصولات رقبای خود می باشد . بدین منظور این شرکت میبایست با استفاده ار فرآیند ارزیابی انطباق نظام مدیریت و یا همان ISO 9001 بر این امر فایق آید . این شرکت میبایست در ابتدا با استقرار این سیستم مدیریت کیفیت در سازمان خود و سپس ممیزی و تایید یک سازمان گواهی کننده و دریافت نشان مخصوص این استاندارد پس از گذراندن مراحل و احراز شرایط اعطای نشان نظام مدیریت کیفیت , به راحتی محصولات خود را در بازار هدف ارایه نماید و با توجه به این نشان است که مشتریان با خیالی آسوده از محصولات این شرکت استفاده می نمایند
الف – اصطلاحات مهم و ارکان ارزیابی انطباق :
الف -۱ – ارزیابی شخص اول : این واژه هنگامی استفاده میشود که ارزیابی انطباق با یک استاندارد , مشخصات یا الزامات بوسیله خود سازمان عرضه کننده یا تولیدکننده انجام پذیرد .
الف – ۲ – ارزیابی شخص دوم : این واژه فنی دلالت بر این دارد که ارزیابی انطباق به وسیله مشتری انجام می گیرد . بطور مثال عرضه کننده یا تولید کننده از مشتری دعوت به عمل می آورد تا گواهی و تایید نماید که محصولات پیشنهادی با استانداردهای متناظر انطباق دارد .
الف -۳- ارزیابی شخص سوم : این واژه هنگامی استفاده می شود که ارزیابی انطباق توسط یک طرف مستقل از سازمانهای عرضه کننده و تولیدکننده و یا مشتری , انجام می شود .
الف – ۴ – آزمون : آزمون شامل فعالیتهایی برای تعیین یک یا چند ویژگی از یک مورد ارزیابی انطباق بر اساس یک روش اجرایی مخصوص خود می باشد . آزمون عموما در مورد مواد اولیه , محصولات یا فرآیندها انجام می شود .
الف – ۵ – بازرسی : بررسی طراحی محصول , فرآیند یا تاسیسات و تعیین انطباق آنها با الزامات مشخص شده یا با الزامات عمومی بر مبنای اظهارنظر تخصصی . بعبارتی در این مرحله طیف بسیار وسیعی از محصولات , مواد , تاسیسات , دستگاهها , فرآیندها , خدمات و مراحل کار , مورد آزمون قرار گرفته و عواملی نظیر کیفیت , مناسب بودن برای مصرف و تداوم ایمنی در عملیات را گزارش می نماید .
الف – ۶ – گواهی کردن : گواهی مدرکی است که شخص سوم به شما تضمین کتبی می دهد که یک محصول , خدمت ,سیستم , فرآیند یا ماده با شرایط و الزامات خاص انطباق دارد .
الف – ۷ – تایید صلاحیت : تایید صلاحیت اصطلاحی است که گاها به اشتباه با گواهی کردن و یا ثبت کردن , مترادف در نظر گرفته می شود . ولیکن تایید صلاحیت روش و آیینی است که یک سازمان مجاز و دارای اختیار, شناسایی رسمی ارایه می دهد که یک موسسه یا شخص دارای صلاحیت اجرای وظایف و کارکردهای خاصی است . همانند گواهیهای ایزو ۹۰۰۰ و ایزو ۱۴۰۰۰ و از این قبیل .
الف – ۸ – موافقتنامه های شناسایی متقابل : در تجارت بین الملل , آنجاییکه میبایست به گواهی ارزیابی انطباق صادره توسط سازمان صلاحیت دار یک کشور دیگری اعتماد کرد ولی به علت فقدان اطمینان کاربران ارزیابی انطباق دریک کشور در خصوص صلاحیت موسسه های فعال در زمینه ارزیابی انطباق در کشورهای دیگر , ضروری است که تدابیری اندیشیده شود تا اطمینان خاطر ذینفعان و قانون گذاران در کشورهای مختلف افزایش یابد . این مهم میسر نمی شود مگر با همکاری برون مرزی موسسه های ارزیابی انطباق و تایید صلاحیت و صدور موافقتنامه های شناسایی متقابل .
الف – ۹ – خود ارزیابی انطباق : صدور یک خود اظهاری انطباق توسط عرضه کننده کالا یا تولید کننده کالا که موجب میگردد تا صرفه جویی زمانی و مالی در مقایسه با ارزیابی انطباق شخص سوم بوجود آید . برای صدور این اظهارنامه , عرضه کننده و یا تولید کننده میبایست اطمینان بسیار بالایی از وضعیت و کیفیت کالای عرضه شده خود داشته باشند تا بتنوانند که بدون نیاز به بررسی یک سازمان بازرسی کننده سوم نسبت به صدور همچنین گواهینامه ای مبادرت نمایند . البته لازم بذکر است که در خصوص برخی کالاهای پر خطر و مرتبط با مسایل بهداشتی , ایمنی و محیط زیست , علاوه بر موجود بودن خود اظهاری باز هم پروسه های بازرسی و نمونه برداری و صدور ارزیابی انطباق صروری میباشد .
ب – مراحل انجام ارزیابی انطباق : ارزیابی انطباق مجموعه ای از سه کار متوالی است که نیاز یا تقاضای مربوط به اثبات اینکه آیا الزامات مشخص شده برآورده شده است را تامین مینماید و دارای سه مرحله می باشد که به ترتیب عبارتند از : انتخاب , تعیین , بازنگری و تایید انطباق .
ب- ۱ – مرحله انتخاب : این مرحله شامل فعالیتهایی نظیر طرح ریزی و آماده سازی برای جمع آوری ویا ارایه اطلاعات و رویه های کاری برای مراحل بعدی می شود . در این رابطه , انتخاب مورد ارزیابی که تاثیر گذار در نحوه نمونه برداری می باشد , می باید مورد توجه قرار گیرد . از طرفی بررسی الزامات و استانداردهای لازمه مرتبط با موضوع مورد ارزیابی , قبل از شروع بکار می بایست مورد نظر قرار گرفته و آماده گردد . همچنین گزینش بهترین روش اجرایی که در برگیرنده انتخاب بهترین محل , مناسبترین روش و یا برگزیدن بهترین نفر برای اجرای ارزیابی انطباق , نیز از موضوعات قابل بحث در این مجال می باشد .
ب- ۲ – مرحله تعیین : این مرحله شامل انجام اقداماتی نظیر نمونه برداری , بازرسی , آزمون و ممیزی بر اساس متدهای ارایه شده در مرحله انتخاب می باشد . در این مرحله می بایست تمامی اطلاعات وداده هایی که در مرحله بعدی مورد لزوم می باشد , ایجاد گردد .
ب – ۳ – مرحله بازنگری و تایید انطباق : این مرحله , خود شامل دو قسمت است که قسمت دوم آن بلافاصله پس از قسمت اول یعنی بازنگری حاصل می شود . مرحله بازنگری دارای اهمیت بالایی می باشد در این فرصت است که بازرس می بایست مشخص کند که آیا برآورده شدن الزامات مشخص شده در خصوص مورد ارزیابی انطباق به شکل قابل اطمینانی اثبات شده است یا خیر ؟
در صورتی که پاسخ این سوال مثبت باشد , نتیجه کار صدور بیانیه ای می شود که در دسترس کلیه کاربران قرارگرفته و تبین کننده برآورده شدن تمام الزامات مشخص شده در استانداردها و مدارک فنی مرتبط می باشد , که ای ن بیانیه همان گواهی انطباق می باشد . اگر پاسخ سوال منفی باشد نتیجتا گواهی عدم انطباق صادر می گردد .
بیان آخر :
اعتماد به کالاها و خدمات به جهت اثربخشی اقتصادی – ایمنی – زیست محیطی , کاهش موانع فنی در مفاهیم توافق نامه های مرتبط سازملن تجارت جهانی و همچنین رفاه هر فرد در این دهکده جهانی به عنوان یک اصل گریز ناپذیر در تجارت جهانی می بایست در نظر گرفته شود . در این راستا یکی از کارآمدترین ابزارهای سنجشی برای رعایت اصل فوق , ارزیابی انطباق می باشد . از اینرو سازمان بین المللی ISO و کمیته CASCO به منظور هماهنگ سازی و تثبیت روش های مورد قبول بین المللی جهت ارزیابی انطباق کالاها , خدمات , فرآیندها و سیستمها , استانداردها و راهنماییهای بین المللی را تدوین و منتشر می کند که کاربرد این روش های ارزیابی انطباق به اثر بخشی اقتصادی , توسعه تجارت پایدار و تجارت عادلانه کمک می کند .
منابع :
۱- روش اجرایی ارزیابی کالاهای وارداتی , سازمان ملی استاندارد ایران .
۲- کتاب ارزیابی انطباق , تالیف دکتر بهروز ریاحی .
۳- استاندارد ارزبابی انطباق _ واژگان و اصول عمومی , استاندارد ۱۷۰۰۰ سارمان ملی استاندارد ایران .