آشنایی با انواع بازرسی ها و استانداردهای مربوطه

قبل از اینکه به انواع بازرسی های مرسوم در صنایع پراخته شود به تعریف آن در استاندارد توجه نمایید:

تعریف بازرسی در استاندارد ISO/IEC 17000: بررسی طراحی محصول، محصول، فرایند یا تاسیسات و تعیین انطباق آنها با الزامات مشخص شده یا با الزامات عمومی بر مبنای قضاوت حرفه ای (اظهارنظر تخصصی)

 به راحتی می توان از تعریف بازرسی، انواع بازرسی های متداول در صنایع را معرفی نمود. دقت نمایید:

– بررسی طراحی محصول: همانطور که در استاندارد ISO/IEC 17020 (پیوست الف-الزامات استقلال برای نهادهای بازرسی) آورده شده است، نهادهای بازرسی نوع الف و ب نباید در طراحی دخالت داشته باشند. در واقع مسوولیت طراحی بر عهده بازرس نمی باشد. لیکن بررسی طراحی محصول بر اساس الزامات استانداردها و مشخصات فنی می تواند یکی از دامنه های بازرسی بحساب بیاید. در چنین مواقعی بازرس پس از بررسی کامل الزامات و مقایسه و انطباق آنها با نقشه ها و دفترچه محاسباتی اقدام به صدور گواهینامه می نماید. (چنین گواهینامه بررسی طراحی در بعضی از استانداردها الزامی شده است. مثلا استاندارد PD5500)

– بررسی محصول: در بازرسی کالا در واقع محصول (کالای) موردنظر بر اساس الزامات مشخص شده بررسی و انطباق آن ارزیابی می شود.

– بررسی فرایند: در بازرسی ساخت (حین ساخت) در واقع انواع فرایندهای ساخت همچون فرایند جوشکاری، شکل دهی، خمکاری و دیگر روش ها و فرایندهای ساخت همچون برشکاری مورد بررسی و بازرسی قرار می گیرد.

– بررسی تاسیسات: بازرسی تاسیسات نیز همان بازرسی حین سرویس یا بازرسی بهره برداری می باشد که در آن تجهیزات مختلف در تاسیسات، حین سرویس مورد بررسی و بازرسی قرار می گیرد.

لذا می توان انواع بازرسی ها را بدین گونه نام برد:

۱- بازرسی کالا – بازرسی پیش از حمل یا PSI

۲- بازرسی محصول (این نوع بازرسی را معمولا در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی بعنوان بازرسی محصول کارخانه که ممکن است مواد شیمیایی یا نفتی باشد بکار می برند.)

۳- بازرسی ساخت (حین ساخت)

۴- بازرسی بهره برداری (حین سرویس)/بازرسی دوره ای تجهیزات

حال به تعریف جامع بازرسی قبل از حمل (بازرسی کالا) که در آیین کار بازرسی قبل از حمل سازمان ملی استاندارد ایران (ISIRI 8509) آورده شده است دقت نمایید. (این تعریف از مدرک PSI Code of Practice متعلق به سازمان بین المللی شرکت های بازرسی- IFIA – گرفته شده است.)

تعریف بازرسی قبل از حمل:  عبارت است از کلیۀ فعالیت های مربوط به تصدیق کیفیت ، کمیت و قیمت شامل نرخ ارز ، شرایط مالی و یا ارزش گمرکی و طبقه بندی کالایی که می باید به قلمرو گمرک کشور خریدار صادر شود. به عبارتی دیگر بازرسی قبل از حمل فعالیتی است که یک سازمان بازرسی کننده مستقیماً توسط یک وارد کننده ( سازمان دولتی ، شرکت یا سایر متقاضیان ) یا توسط کشور وارد کننده ، جهت کنترل مشخصات اختصاصی کالا به کار گمارده می شود.

 و حالا سوال مهم این است که بازرسی را چه کسی و بر چه اساسی الزامی می نماید؟ آیا همیشه بازرسی لازم است و یا بر اساس خواسته خریدار انجام می شود.

اصولا بازرسی پیش از حمل (PSI) توسط دولت یا حاکمیت کشور واردکننده الزامی می شود. از این طریق کشور واردکننده اطمینان حاصل می کند که قیمت اعلام شده از طرف صادرکننده، مبین ارزش واقعی کالا است (از طریق بازرسی قبل از حمل با دامنه ارزش گذاری کالا- price verification)، از ورود کالا بی کیفیت و خارج از استاندارد جلوگیری می نماید و در نهایت احتمال فرار از پرداخت عوارض گمرکی را کاهش می دهد.

کشورهای ذیل بازرسی پیش از حمل را الزامی نموده اند:

آنگولا، بنگلادش، بنین، بورکینافاسو، بروندی، کامبوج، کامرون، آفریقای مرکزی، کومور، کنگو، ساحل عاج، اکوادور، اتیوپی، گینه، هند، اندونزی، ایران، کنیا، کویت، لیبریا، ماداگاسکار، مالاوی، مالی، موریتانی، مکزیک، موزامبیک، نیجر، سنگال، سیرالیون، توگو، ازبکستان

در بسیاری از این کشورها بازرسی پیش از حمل از یک مبلغ مشخص به بالا الزامی شده است. در بعضی از کشورها نیز، بازرسی صرف نظر از قیمت برای کلیه کالاهای وارداتی الزامی شده است.

 بازرسی ساخت معمولا در پروژه ها توسط کارفرما (خریدار اصلی-مالک) در قراردادها الزامی می شود. البته بعضی از تجهیزات به لحاظ الزامات ایمنی معمولا توسط حاکمیت در آیین نامه ها و مقررات مربوطه اعلام می گردد که تجهیزات خاصی نیاز به بازرسی حین ساخت دارند. مثلا دیگ های بخار (بویلرها) توسط سازمان ملی استاندارد ایران (استاندارد اجباری ۴۲۳۱) دارای الزام بازرسی حین تولید (ساخت) می باشند.

یا مثال دیگر در ایالات متحده، بازرسی ساخت تجهیزات تحت فشار یا دیگ های بخار توسط سازمان OSHA به لحاظ ایمنی الزامی شده است. این سازمان تبعیت از الزامات کد ASME (کد مربوط به طراحی و ساخت ظروف تحت فشار و دیگ های بخار) را اجباری دانسته است.

دقیقا بر همین مبنای یاد شده برای بازرسی ساخت در بالا، بازرسی دوره ای یا حین سرویس از تجهیزات یا تاسیسات الزامی شده است. در زیر مثال هایی از این الزامات و سازمان های مربوطه آورده شده است:

• بازرسی ادواری مخازن CNG خودرو بر اساس استاندارد ملی ۹۴۲۶
• بازرسی دوره ای مخازن یا ظروف تحت فشار مطابق API 510
• بازرسی دوره ای لوله کشی تحت فشار مطابق API 570 

لازم بذکر است که بازرس یا در واقع شرکت بازرسی نیز بایستی تایید صلاحیت برای بازرسی مطابق با استاندارد مربوطه داشته باشد. یعنی تاییدصلاحیت مذکور در دامنه تاییدصلاحیت شرکت بازرسی بایستی درج شده باشد. (فهرست شرکت های بازرسی تاییدصلاحیت شده در زمینه دیگ های بخار)