کمتر پروژه ای را می توان به یاد آورد که بازرسی و کنترل کیفیت در آن نقش به سزایی نداشته باشد. از پروژه های کوچک خرید کالا تا پروژه های بزرگ مهندسی و ساخت کارخانه های بزرگ (همچون نیروگاه، پالایشگاه، پتروشیمی) همیشه بازرسی بعنوان بخش جدانشدنی هر پروژه ای مطرح می شود. حال بازرسی چیست ؟ و چگونه بازرسی تعریف می شود.
بازرسی چیست : تعریف بازرسی در استاندارد ایزو ۸۴۰۲
بازرسی در استانداردهای مختلف تعاریفی مشابه دارد. مطابق استاندارد ایزو ۸۴۰۲ بازرسی فعالیتی همچون اندازه گیری، آزمایش، آزمون یا سنجش یک یا چند ویژگی از یک نهاد یا entity و مقایسه نتایج با الزامات مشخص شده است تا در نهایت بتوان از انطباق هر یک از ویژگی ها اطمینان یافت.
در این تعریف entity را می توان یک فعالیت یا فرایند، محصول، سازمان، سیستم یا یک شخص و یا ترکیبی از آنها دانست.
بازرسی چیست : تعریف بازرسی در استاندارد ایزو ۹۰۰۰
تعریف دیگری از بازرسی در استاندارد ایزو ۹۰۰۰ بدین صورت عنوان شده است: ارزیابی انطباق از طریق مشاهده و قضاوت و در صورت مقتضی همراه با اندازه گیری، تست یا مقایسه با شاخص می باشد.
در اینجا لازم است واژه انطباق یا Conformity نیز تعریف شود:
مطابق بند ۳-۶-۱ ایزو ۹۰۰۰ انطباق برآورده سازی یک الزام است. البته اصطلاح تطابق یا مطابقت (conformance) نیز به این معنا بکار می رود ولی بهتر است استفاده نشود.
بر این اساس عدم تطابق یعنی برآورده نشدن یک الزام. (بند ۳-۶-۲ ایزو ۹۰۰۰)
تعریف بازرسی در استاندارد ایزو آی ای سی ۱۷۰۲۰:
بررسی محصول، فرآیند، خدمت، یا تاسیسات یا طراحی آن ها و تعیین انطباق آن ها با الزامات مشخص شده یا الزامات عمومی بر مبنای قضاوت حرفه ای (اظهارنظر تخصصی).
بازرسی چیست : به زبان ساده تر
فرض کنید یکی از دوستان تان از شما می خواهد تا در خرید کامپیوتری که سفارش داده است کمکش کنید. در واقع از شما می خواهد که به فروشگاه بروید و کامپیوتر سفارش داده شده را ببینید (و بازرسی کنید) و در صورت انطباق، اجازه ترخیص (ارسال به خریدار یا همان دوست تان) را بدهید. البته لازم نیست شما یک کارشناس یا متخصص تجهیزات کامپیوتری باشید ولی اگر از تجهیزات مربوطه سر رشته ای داشته باشید حتما در این امر خیلی مفید و موثر خواهد بود.
نکته: در استاندارد ایزو ۱۷۰۲۰ توانایی ها و ویژگی های یک بازرس (در قسمت ۶ الزامات منابع) شرح داده شده است. بر این اساس بازرس باید شناخت کافی نسبت به قطعاتی که قرار است بازرسی نماید داشته باشد. (فن آوری های بکار گرفته شده در ساخت محصولات بازرسی شده، نحوه کاربری محصولات، رخداد هر عیب احتمالی طی بکار گیری محصول)
خوب کافی است لیستی شامل قطعاتی که دوست شما سفارش داده است یا با فروشنده به توافق رسیده را بگیرید و بر آن اساس بررسی کنید که آیا قطعات مذکور در کامپیوتر استفاده شده اند یا خیر. این لیست می تواند به سادگی (شامل نام هر قطعه، مشخصات اصلی و نام برند) تهیه شده باشد. در اینجا می توان گفت این لیست همان الزامات مشخص شده است.
بررسی الزامات
بعد از اطمینان از وجود لیست مذکور (یا همان الزامات) در اولین مرحله یعنی پیش از هر گونه اقدامی بایستی لیست را مورد بررسی قرار دهید. در واقع اطمینان حاصل نمایید که الزامات بطور کامل شرح داده شده است. (اشتباه نکنید. منظور از بررسی این نیست که قطعات را به لحاظ سازگاری با هم بررسی نمایید یا کار مهندسی انجام دهید. این برعهده بازرس نمی باشد.)
بازرسی ظاهری
بعد از بررسی الزامات، نوبت به بازرسی و رویت قطعات می رسد. شما لازم نیست که یک متخصص کامپیوتر یا الکترونیک باشید. کافی است مشخصات قطعات را با برچسب مشخصات (تگ) روی آنها بررسی نمایید و اطمینان حاصل نمایید که با الزامات تطابق دارند.
به طور مثال، صفحه نمایش LED سامسونگ ۱۹ اینچ، با بلندگو و ورودی HDMI با کابل. با بازرسی ظاهری از صفحه نمایش اطمینان حاصل کنید که ویژگی های آن با مشخصات خواسته شده (الزامات) تطابق دارد. هر موردی که تطابق نداشت را به عنوان عدم انطباق به دوست تان به طور ویژه گزارش دهید. در صورتی که همه ویژگی ها با الزامات مطابقت داشت اجازه ترخیص بدهید یعنی به فروشنده اجازه دهید تا کالا را به خریدار ارسال نماید.
حالا ممکن است سوال بپرسید که از کجا معلوم قطعات به درستی کار بکنند و عملکرد مناسبی داشته باشند. آیا بهتر نیست در کنار بازرسی ظاهری از قطعات، تست یا آزمون های خاص عملکردی هم انجام شود. در مطالب بعدی در مورد دامنه بازرسی (scope of inspection) برایتان توضیح خواهم داد.